Trong hệ thống HVAC (Heating, Ventilation and Air Conditioning), van gió đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh lưu lượng không khí, ngăn chặn lửa và đảm bảo chất lượng không khí trong các công trình xây dựng. Doanh nghiệp cần hiểu đúng và lựa chọn loại van phù hợp với công trình. Dưới đây là tổng quan 5 loại van gió trong hệ thống HVAC phổ biến hiện nay, kèm theo khái niệm, chức năng và ứng dụng thực tế.
1. Van điều chỉnh lưu lượng – Volume Control Damper (VCD)
Van điều chỉnh lưu lượng (VCD) là loại van gió công nghiệp được lắp đặt trong hệ thống ống gió, đảm nhiệm vai trò điều tiết lượng không khí cấp hoặc hồi. Thiết bị này có chức năng kiểm soát lưu lượng gió lưu thông, qua đó giúp cân bằng nhiệt độ, độ ẩm và áp suất giữa các khu vực trong cùng một hệ thống phân phối không khí.
Cấu tạo van gồm các cánh xoay có thể điều chỉnh bằng tay hoặc gắn động cơ điện (motorized damper), với thiết kế dạng tròn hoặc vuông để phù hợp với các loại ống gió phổ biến. Vật liệu sản xuất thường là tôn mạ kẽm hoặc nhôm định hình, đảm bảo độ bền cơ học và chống ăn mòn.
VCD thường được lắp tại các nhánh phụ của ống gió, kết hợp với cảm biến hoặc bộ điều khiển để tối ưu lượng khí tươi theo yêu cầu từng không gian – như văn phòng, phòng sản xuất hoặc khu vực điều hòa trung tâm.
2. Van điều chỉnh lưu lượng trên cửa gió – Opposed Blade Damper (OBD)
Van OBD là loại van điều tiết lưu lượng được lắp đặt trực tiếp phía sau cửa gió cấp hoặc hồi. Thiết bị này được thiết kế để điều chỉnh lưu lượng khí tại từng đầu ra, giúp kiểm soát phân phối không khí chính xác theo từng không gian nhỏ.
Van có cấu tạo gồm các cánh đóng mở đối xứng nhau (opposed blades), giúp dòng khí thoát ra đều, hạn chế nhiễu loạn và giảm tiếng ồn khi vận hành. Với vị trí lắp đặt ở cuối đường gió, OBD đặc biệt phù hợp cho các khu vực cần điều chỉnh linh hoạt như phòng họp, khu văn phòng, phòng sạch hay các khu vực có yêu cầu điều hòa cục bộ.
Ưu điểm lớn của van OBD là dễ dàng cân chỉnh thủ công ngay tại đầu ra, không cần can thiệp vào hệ thống phân phối khí chính.
3. Van chặn lửa – Fire Damper (FD)
Van chặn lửa (FD) là loại van gió chống cháy có chức năng ngăn chặn sự lan truyền của lửa và khói qua hệ thống ống gió trong trường hợp xảy ra hỏa hoạn. Đây là thiết bị bắt buộc theo tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy trong mọi hệ thống HVAC hiện đại.
Van FD hoạt động dựa trên cơ chế cầu chì nhiệt (fusible link). Khi nhiệt độ tại đường ống vượt quá mức quy định (thường từ 70°C đến 74°C), cầu chì sẽ chảy, kích hoạt cơ cấu đóng cánh van, ngăn luồng khí và lửa lan sang các khu vực lân cận.
Loại van này thường được lắp ở các vị trí ống gió xuyên qua tường ngăn cháy, sàn kỹ thuật hoặc khu vực nguy cơ cháy cao. Vật liệu chế tạo phải đảm bảo chịu nhiệt tốt, không biến dạng trong điều kiện hỏa hoạn.
4. Van một chiều – Non Return Damper (NRD)
Van một chiều (NRD) là loại van gió chuyên dụng, cho phép dòng khí chỉ lưu thông theo một hướng nhất định, đồng thời ngăn chặn khí, mùi hoặc áp suất quay ngược trở lại hệ thống. Đây là thiết bị cần thiết trong các môi trường có nguy cơ chênh áp hoặc nhiễm khuẩn chéo.
Van hoạt động dựa trên cơ chế lò xo hoặc trọng lực. Khi áp lực gió đủ, cánh van mở ra; khi không còn dòng khí đẩy hoặc có áp lực ngược, van sẽ tự động đóng lại. Thiết bị thường được lắp tại đầu vào quạt hút, cuối ống gió xả hoặc các vị trí nối giữa các khu vực có áp suất khác nhau.
NRD rất phù hợp cho các hệ thống thông gió tầng hầm, nhà xưởng, hoặc khu vực kỹ thuật có nhu cầu kiểm soát dòng khí một chiều nghiêm ngặt.
5. Van chặn lửa điều khiển động cơ – Motorized Fire Damper (MFD)
MFD là loại van gió tích hợp motor với chức năng vừa chặn lửa như van FD, vừa cho phép điều khiển đóng mở từ xa thông qua tín hiệu điều khiển hoặc hệ thống báo cháy. Đây là loại van chuyên dụng cho các tòa nhà hiện đại, nơi yêu cầu khả năng kiểm soát thông minh và phản ứng nhanh với sự cố.
Khác với FD thuần cơ khí, van chống cháy MFD được trang bị motor điện (motorized actuator), có thể kết nối với hệ thống quản lý tòa nhà (BMS). Khi phát hiện nhiệt độ hoặc khói vượt ngưỡng, hệ thống sẽ gửi tín hiệu để van tự động đóng lại, đồng thời kích hoạt các hệ thống cách ly và hút khói cần thiết.
Van chặn lừa MFD được sử dụng trong trung tâm dữ liệu, cao ốc, nhà máy công nghiệp và các công trình quy mô lớn yêu cầu tiêu chuẩn PCCC cao cấp và vận hành thông minh.
6. Lưu ý khi lựa chọn van gió HVAC
Để đảm bảo hệ thống HVAC hoạt động ổn định và đúng tiêu chuẩn kỹ thuật, việc lựa chọn van gió cần dựa trên:
- Chức năng sử dụng: Điều tiết, ngăn cháy hay một chiều
- Vị trí lắp đặt: Trong ống gió, sau cửa gió hay tại các điểm xuyên tầng
- Phương thức vận hành: Thủ công hay điều khiển tự động (motorized)
- Tiêu chuẩn kỹ thuật yêu cầu: PCCC (NFPA), HVAC (ASHRAE), phòng sạch (ISO, GMP)
- Vật liệu: Tôn mạ kẽm, nhôm, inox – tùy vào môi trường nhiệt độ và độ ẩm
Mỗi loại van gió trong hệ thống HVAC đóng vai trò nhất định trong việc kiểm soát lưu lượng, hướng dòng khí, chặn lửa và đảm bảo an toàn cho hệ thống. Tùy thuộc vào mục đích sử dụng, điều kiện vận hành và tiêu chuẩn kỹ thuật, việc lựa chọn đúng loại van sẽ giúp hệ HVAC hoạt động hiệu quả, ổn định và bền vững. KYODO cảm ơn bạn đọc đã theo dõi!
