Trong bối cảnh các mầm bệnh mới liên tục xuất hiện và lan truyền nhanh chóng, an toàn sinh học trở thành yêu cầu cấp thiết không chỉ đối với các cơ sở y tế, kiểm định, thí nghiệm mà còn cả các cơ sở sản xuất thực phẩm, dược phẩm, thẩm mỹ… nơi có khả năng xuất hiện và thường xuyên làm việc với các tác nhân sinh học nguy hiểm.
Xây dựng và duy trì hệ thống an toàn sinh học chặt chẽ là chìa khóa đảm bảo an toàn trong môi trường làm việc, môi trường sống và là trách nhiệm với cả cộng đồng. Với vai trò quan trọng này, WHO và CDC (Hoa Kỳ) đã xác định và phổ biến các cấp độ an toàn sinh học với quy trình tương ứng cho từng loại cơ sở cần thiết. Trong nội dung sau, KYODO sẽ thông tin về an toàn sinh học là gì? các cấp độ an toàn sinh học được xác định như thế nào, biện pháp cần thực hiện cho từng cấp độ, v.v…
1. Cấp độ an toàn sinh học là gì?
Cấp độ an toàn sinh học (hay BSL – BioSafety Level) là một tập hợp các biện pháp phòng ngừa nhằm giảm thiểu rủi ro tiếp xúc với các tác nhân sinh học nguy hiểm như vi khuẩn, virus, nấm và các độc tố sinh học khác. Mục tiêu chính của an toàn sinh học là bảo vệ sức khỏe con người, động vật và môi trường khỏi các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm.
Các cơ sở liên quan đến dịch vụ y tế được phân loại và hoạt động theo các cấp độ an toàn sinh học khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nguy hiểm của tác nhân sinh học có thể tiếp xúc trong quá trình làm việc. Tại Việt Nam, các cấp độ an toàn này được quy định trong Thông tư 37/2017/TT-BYT của Bộ Y tế, bao gồm 4 cấp độ từ 1 đến 4.
Phòng sạch, phòng thí nghiệm đạt cấp độ an toàn sinh học
Các cấp độ này, được xếp hạng từ một đến bốn, được chỉ định dựa trên các tác nhân sinh học mà nhân viên trong các phòng thí nghiệm đang nghiên cứu hoặc nghiên cứu.
Ví dụ: Môi trường phòng thí nghiệm cơ bản chuyên nghiên cứu các tác nhân không gây chết người gây ra mối đe dọa tối thiểu cho nhân viên phòng thí nghiệm và môi trường thường được coi là BSL-1, đây là mức thấp nhất. Để so sánh, một phòng thí nghiệm nghiên cứu chuyên xử lý các tác nhân truyền nhiễm có khả năng gây chết người, chẳng hạn như vi-rút Ebola, sẽ được chỉ định là phòng thí nghiệm BSL-4 – mức cao nhất và nghiêm ngặt nhất.
2. Các cấp độ an toàn sinh học
- An toàn sinh học cấp 1 (BSL-1)
- An toàn sinh học cấp 2 (BSL-2)
- An toàn sinh học cấp 3 (BSL-3)
- An toàn sinh học cấp 4 (BSL-4)
Sự khác biệt giữa các cấp độ an toàn sinh học là gì?
Sự khác biệt nằm ở mức độ yêu cầu với từng cấp độ. Cấp độ sau sẽ bao gồm các yêu cầu của cấp độ trước cộng thêm một số yêu cầu cao hơn.
Quy định và cách cấp chứng nhận về an toàn sinh học
CDC thiết lập các mức độ an toàn sinh học để chỉ ra những biện pháp kiểm soát cụ thể mà phòng thí nghiệm phải áp dụng để ngăn chặn vi khuẩn và tác nhân sinh học. Mỗi cấp độ được xây dựng dựa trên cấp độ trước đó, do đó tạo ra từng lớp ràng buộc và rào cản.
Cấp an toàn sinh học BSL 1 đến BSL 4 được xác định dựa trên
- Rủi ro liên quan đến việc phòng ngừa, ngăn chặn rủi ro
- Mức độ nghiêm trọng của việc ô nhiễm, nhiễm chéo, nhiễm trùng
- Khả năng truyền bệnh
- Bản chất của công việc được tiến hành trong môi trường an toàn sinh học
- Nguồn gốc của vi sinh vật, vi rút
- Quá trình tiếp xúc
Mức độ an toàn sinh học quy định các loại thực hành công việc được phép thực hiện trong môi trường phòng thí nghiệm; chúng cũng ảnh hưởng lớn đến thiết kế tổng thể của một cơ sở và loại thiết bị an toàn chuyên dụng trong đó.
Làm thế nào để được chứng nhận cấp độ ATSH?
Để được chứng nhận cấp độ an toàn, các cơ sở cần thực hiện các bước như sau
- Xác định cấp độ ATSH: Tùy vào loại hình hoạt động và tác nhân sinh học tiếp xúc, cơ sở cần xác định cấp độ phù hợp theo quy định của Bộ Y tế.
- Đáp ứng các yêu cầu về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân sự: Cơ sở cần đảm bảo đầy đủ các yêu cầu về phòng thí nghiệm, thiết bị bảo hộ, quy trình xử lý chất thải, đào tạo nhân viên… theo cấp độ ATSH c đã xác định.
- Lập hồ sơ đề nghị cấp giấy chứng nhận: Hồ sơ bao gồm các giấy tờ như: Đơn đề nghị cấp giấy chứng nhận; Bản sao giấy phép hoạt động; Bản mô tả hệ thống quản lý an toàn sinh học; Các tài liệu chứng minh đáp ứng yêu cầu về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân sự.
- Nộp hồ sơ đến cơ quan có thẩm quyền: Tùy vào cấp độ ATSH, hồ sơ được nộp đến Sở Y tế hoặc Bộ Y tế để thẩm định.
- Thẩm định và kiểm tra thực tế: Cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành thẩm định hồ sơ và kiểm tra thực tế cơ sở.
- Cấp giấy chứng nhận (nếu đạt yêu cầu): Nếu cơ sở đáp ứng đầy đủ các yêu cầu, sẽ được cấp giấy chứng nhận.
3. Các môi trường cần đến cấp độ ATSH và quy định liên quan đến mầm bệnh truyền nhiễm
Các môi trường cần xem xét đến vấn đề cấp độ an toàn sinh học thường là các phòng thí nghiệm; phòng xét nghiệm; phòng nghiên cứu, thử nghiệm hoặc sản xuất các sản phẩm liên quan đến: Sinh học, sinh thái, nông nghiệp, hóa chất, y học,… Sau đây là các cấp độ và quy định, quy trình cần thiết.
An toàn sinh học cấp 1 (BSL-1)
Mức thấp nhất trong bốn cấp độ, cấp độ an toàn sinh học 1 (BSL-1) áp dụng cho môi trường phòng thí nghiệm trong đó nhân viên làm việc với các vi khuẩn có nguy cơ thấp gây ra ít hoặc không có nguy cơ lây nhiễm ở người lớn khỏe mạnh. Ví dụ: phòng thí nghiệm BSL-1 có thể tác dụng với chủng Ecoli không gây bệnh. Các phòng thí nghiệm BSL-1 thường tiến hành nghiên cứu trên băng ghế, không sử dụng thiết bị gây ô nhiễm đặc biệt và không cần cách ly với các cơ sở xung quanh.
Các giao thức an toàn cho phòng thí nghiệm cấp 1 chỉ yêu cầu thực hành vi khuẩn tiêu chuẩn bao gồm:
- Dùng ống hút (pipet) cơ học
- Xử lý vật sắc nhọn an toàn
- Tránh giọt bắn hoặc sol khí
- Khử trùng tất cả các bề mặt làm việc khi hoàn thành công việc
- Vệ sinh, rửa tay thường xuyên
- Cấm thực phẩm, đồ uống, hút thuốc và vật dụng cá nhân khác
- Việc sử dụng thiết bị bảo vệ cá nhân (PPE) như kính bảo hộ, găng tay và áo khoác hoặc áo khoác phòng thí nghiệm
- Dấu hiệu nguy hiểm sinh học
Các phòng thí nghiệm BSL-1 cũng yêu cầu khử khuẩn. Vật liệu trung gian lây nhiễm cũng nên được khử trùng trước khi thải bỏ, thường thông qua việc sử dụng nồi hấp.
An toàn sinh học cấp 2 (BSL-2)
An toàn sinh học cấp 2 (BSL-2) ứng dụng tại tất cả các phòng thí nghiệm làm việc với các tác nhân liên quan đến bệnh ở người. Bao gồm các sinh vật gây bệnh hoặc truyền nhiễm, gây nguy hiểm cho sức khỏe ở mức độ trung bình. Các ví dụ phổ biến về tác nhân được tìm thấy trong môi trường BSL-2 bao gồm vi rút viêm não, HIV và tụ cầu vàng (nhiễm tụ cầu khuẩn).
Các phòng thí nghiệm BSL-2 được yêu cầu duy trì các biện pháp thực hành vi khuẩn tiêu chuẩn giống như các phòng thí nghiệm BSL-1, cũng như các biện pháp nâng cao do nguy cơ tiềm ẩn mà các vi khuẩn nói trên gây ra.
Nhân viên làm việc ở môi trường ATSH cấp 2 phải cẩn thận hơn để ngăn ngừa thương tích, chẳng hạn như vết cắt và vết nứt khác trên da, cũng như nuốt phải hoặc phơi nhiễm.
Ngoài các giao thức an toàn được thiết lập cho BSL-1, môi trường BSL-2 phải tuân theo các biện pháp kiểm soát an toàn sau:
- Việc sử dụng PPE, bao gồm áo khoác phòng thí nghiệm, găng tay, kính bảo vệ mắt, tấm che mặt
- Tất cả các quy trình có thể gây nhiễm trùng do khí dung hoặc giọt bắn, tia bắn phải được thực hiện trong tủ.
- Khử nhiễm các vật liệu lây nhiễm trước khi thải bỏ, thường thông qua việc sử dụng nồi hấp
- Trang bị cửa tự đóng, có khóa
- Có bồn rửa tay, trạm rửa mắt
- Dấu hiệu, biển cảnh báo nguy hiểm sinh học
Việc tiếp cận môi trường an toàn cấp 2 hạn chế hơn nhiều so với môi trường an toàn cấp 1. Nhân viên bên ngoài, hoặc những người có nguy cơ nhiễm chéo cao hơn, thường bị hạn chế vào khu vực làm việc.
Xem thêm: Phòng sạch nuôi cấy vi sinh
An toàn sinh học cấp 3 (BSL-3)
Dựa trên hai cấp độ trước đó, môi trường cấp độ 3 (BSL-3) thường tiến hành thí nghiệm, nghiên cứu hoặc làm việc với các vi khuẩn bản địa hoặc ngoại lai và có thể gây bệnh nghiêm trọng hoặc có khả năng gây tử vong do hít phải. Các ví dụ phổ biến về vi khuẩn được tìm thấy trong phòng thí nghiệm BSL-3 bao gồm: bệnh sốt vàng da, vi rút West Nile và vi khuẩn gây bệnh lao.
Vi khuẩn được tìm thấy trong môi trường ATSH cấp 3 nghiêm trọng đến mức công việc thường được kiểm soát chặt chẽ và đăng ký thông qua các cơ quan chính phủ thích hợp. Nhân viên làm việc trong các môi trường này cần được giám sát y tế và có thể yêu cầu tiêm chủng phòng ngừa cho các vi khuẩn mà họ làm việc cùng.
Các biện pháp kiểm soát an toàn chung trong môi trường ATSH BSL-3 bao gồm:
- Việc sử dụng PPE, bao gồm kính bảo hộ và găng tay, mặt nạ phòng độc
- Thường bắt buộc phải sử dụng áo choàng bao quanh phía trước, bộ quần áo phòng sạch
- Sử dụng bồn rửa rảnh tay và trạm rửa mắt có sẵn gần lối ra
- Luồng khí định hướng được duy trì để hút không khí vào phòng thí nghiệm từ các khu vực sạch sang các khu vực có khả năng bị ô nhiễm (không thể tuần hoàn khí thải)
- Bộ cửa với airlock với lối ra vào từ hành lang chung
- Việc tiếp cận phòng thí nghiệm BSL-3 luôn bị hạn chế và kiểm soát chặt chẽ
An toàn sinh học cấp 4 (BSL-4)
Phòng thí nghiệm ATSH cấp 4 (BSL-4) rất ít gặp, tuy nhiên, một số lượng nhỏ tồn tại ở Hoa Kỳ và trên toàn thế giới. Là mức độ an toàn cao nhất, các phòng thí nghiệm BSL-4 làm việc với các vi khuẩn kỳ lạ và cực kỳ nguy hiểm, chẳng hạn như vi-rút Ebola và Marburg. Nhiễm trùng do các loại vi khuẩn này gây ra thường gây tử vong và chưa có thuốc điều trị hoặc vắc-xin.
Ngoài các cân nhắc về ATSH cấp 3, môi trường ATSH cấp 4 phải tuân thủ các quy trình an toàn sau:
- Nhân viên phải thay quần áo trước khi vào cơ sở và tắm rửa khi ra khỏi
- Tất cả các vật liệu phải được khử nhiễm trước khi rời khỏi cơ sở
- Nhân viên phải mặc PPE từ các mức BSL thấp hơn, cũng như bộ đồ áp suất dương toàn thân, được cung cấp không khí
- Tiếp cận tủ an toàn sinh học cấp III
- Các phòng thí nghiệm BSL-4 cực kỳ biệt lập, thường nằm trong khu vực đặc biệt bị hạn chế. Các phòng thí nghiệm BSL-4 cũng có nguồn cung cấp khí thải chuyên dụng, cũng như các đường chân không và hệ thống khử nhiễm.
Hi vọng qua nội dung này, KYODO đã đem đến cho quý bạn đọc các thông tin cần thiết về các cấp độ an toàn sinh học là gì, các quy định, các khái niệm liên quan. Cảm ơn quý bạn đọc đã theo dõi.
